2.2. VENLER ve KAPİLLER

         Dokulardan kirlenmiş kanı toplayarak kalbe getiren damarlardır. Akciğer toplardamarı (vena pulmonalisler) hariç diğer venler kirli kan taşır. Büyük dolaşımda venler periferden aldıkları venöz kanı kalbin sağ atriumuna getirir. Küçük dolaşımda ise arterial kanı akciğerlerden alarak sol atriuma getirir.

        Venler vücutta dağılırken genellikle bir arterle birlikte seyreder ve birlikte ilerledikleri artere paralel isim alır. Örnek: A. pulmonalis, V. pulmonalis


Resim 1: Venin içindeki valvüller

         Ven duvarları arterlere oranla daha incedir. Venler periferden venüller olarak başlar. Kalbe yaklaştıkça kalınlaşır. Kalp düzleminden aşağıda kalan venlerde kanın kalbe doğru akışını sağlayan valvüller (kapaklar) bulunur. Bu valvüller açılıp kapanarak kanın venlerden geri dönüşünü engeller ve böylece kan akışı kalbe doğru olur. Kalp seviyesinin üstünde ve çapı 2 mm’den küçük venlerde valvül yoktur. Venlerin duvar yapısı arterlerde olduğu gibi üç tabakadan oluşmuştur. Vucuttaki bütün venler vena cava superior ve vena cava inferiora bağlanır ve kalbe bu venler aracılığı ile giriş yapar.


Vena Cava Superior

        Vücudun üst yarısının (baş, boyun, göğüs, üst ekstremiteler) venöz kanını toplayarak kalbin sağ atriumuna açılır. 8 cm uzunluğunda, 2 cm çapında kalın kapakcık içermeyen bir vendir. Bu ven V. brachiocephalica sinistra ve V. brachiocephalica dextranın birleşmesiyle oluşur.


V. brachiocephalica (Kol-baş toplardamarı): Vücudun orta düzleminin sağında ve solunda iki adet bulunur. V. brachocephalica dekstra ve V. brachocephalica sinistranın birleşmesiyle oluşur. V. brachocephalica dekstra ve sinistra bulundukları taraftaki V. jugularis interna ile V. subclavianın birleşmesinden meydana gelir. V. jugularis interna ile V. subclavianın birleştikleri yere angulus venosus veya pirogoff açısı denir. Baş, boyun ve üst taraf venleri bu toplardamarla birleşir ve daha sonra vena cava superiora katılır.


V. jugularis interna (İç boyun toplardamarı): Beynin, boynun ve yüzün yüzeyel venleriyle başlangıç yapar. Buraların venöz kanını topladıktan sonra boynun sağ ve solundan aşağıya iner ve V. brachocephalicaya katılır

.
V. jugularis externa (Dış boyun toplardamarı): Kafanın dış kısmının ve yüzün derin plandaki venöz kanını toplayarak V. subclaviaya açılır.


V. subclavia (Köprücük altı toplardamarı): Köprücük kemiklerinin alt kenarlarında yer alan V. axillaristen başlar. Her iki tarafta V. jugularis interna ile birleşir ve V. brachocephalicaya katılır.




V. subclaviaya katılan üst ekstremite yenleri yüzeyel ve derin venler olarak ikiye ayrılır. Üst ekstremitelerin derin yenleri şunlardır:

• V. axillaris: Ön kolun yüzeyel venlerinden V. basilicanın koltuk altı çukurundan itibaren devamıdır. V. subclaviaya kadar devam eder.

• V. brachialis: Aynı addaki artere eşlik eder.

• V. radialis: Ön kolun ve elin dış yanının venöz kanını toplar. V. brachialise kadar devam eder.

• V. ulnaris: Ön kolun ve elin iç yanının venöz kanını toplar. V. brachialise kadar devam eder.

Üst ekstremitelerin yüzeyel venleri şunlardır:

• V. cephalica: El sırtı dış yan ucundan başlar ön kol ön yüzüne gelir ve ön kolun dış yanı boyunca dirsek önüne doğru ilerler. Kol dış yan boyunca devam ederek V. axillarise açılır.

• V. basilica: El sırtı iç yan ucundan başlar. Kol iç yan boyunca yukarı doğru ilerleyerek V. axillarise açılır.

• V. mediana cubiti: Dirsek ön kısmında aşağıdan yukarı doğru uzanan sefalik ve basilik venleri birleştiren vendir.

• V. mediana antebrachi: Ön kolun iç yana yakın taraftan yukarı doğru uzanarak V. mediana cubiti V. vena basilica ile birleşir.
Damar içi enjeksiyon (I.V) ve kan almak için en çok ön kolun yüzeyel venleri kullanılır.

Vena Cava İnferior

         Vücudun diyafragma altında kalan venleri, kirli kanı toplayarak V. cava inferiora getirirler. V. cava inferior kalbin sağ atriumuna açılır. Bu ana ven, V. iliaca communis dextra ve V. iliaca communus sinistranın 5. bel omuru hizasında birleşmesinden meydana gelir. Ortalama 25 cm uzunluğunda vücudun en büyük venidir.
Vena cava inferiora katılan venler şunlardır:

V. lumbales: Aynı addaki arterlere eşlik ederler. Sağda ve solda ikişer tanedir.

V. renalis (Böbrek veni): Sağda ve solda birer tanedir.

V. suprarenalis dextra: Sağ böbrek üstü bezi venidir.

V. phrenicae inferior: Aynı addaki arterlerlere eşlik eder. Diafragma venidir.
V. hepatica: Karaciğer venidir.

V. portae (Kapı veni) : Sindirim sistemi organlarından bağırsaklar, mide, dalak ve pankreas venleri önce kendi aralarında birleşerek bir ven kütüğü oluştururlar. Karaciğerin alt yüzü ve pankreas civarında meydana gelen bu kütüğe V. portae adı verilir. 


       Alt ekstremitelerin ve pelvisin venöz kanı en son vena iliaca communislerde toplanır ve bu damarlar aracılığıyla V. cava inferiora katılır. Bu bölgelerin venöz kanını toplayan venler şunlardır:

V. iliaca communis (Kalça veni): Bu ven her iki tarafta V. iliaca extema ve V. iliaca internanın birleşmesinden oluşur. V. iliaca interna, pelvis ve dış genital organlarının kanını toplar. V. iliaca externa ise alt ekstremitelerin kanını toplar.

       Alt ekstremite venleri üst ekstremitelerde olduğu gibi derin ve yüzeyel olmak üzere ikiye ayrılır. Alt ekstremitelerin derin venleri arterlerle aynı adı alarak periferden merkeze doğru V. tibialis anterior ve V.tibialis posterior, V. poplitea, V. femoralis olarak V. iliaca externaya katılır. Alt ekstremitelerin yüzeyel venleri V. saphena magna ve V. saphena parvadır.

V. saphena magna (Büyük safen ven): Ayak başparmağı dorsal yüzünden başlayıp bacağın ve uyluğun ön iç tarafından yukarı doğru ilerleyerek V. femoralise açılır. Vücudun en uzun veni olan büyük safen veni ortalama 80 cm kadardır. Bu vene bacak ve uyluk bölgesinden birçok yüzeysel ven açılmaktadır.

V. saphena parva (Küçük safen ven): Bu ven ayak küçük parmağından başlar. Bacağın ortası boyunca ilerleyerek diz ardında V. popliteaye açılır.

Kapiller (Kılcal Damarlar)

      Kapiller, ince çaplı ve ince duvarlı damarlardır. Çeperleri yarı geçirgendir. Arterlerin dokulara ulaştığı en ince uçlarına arter kapilleri, venlerin başlangıç yaptığı en ince uçlarına ven kapilleri denir. Arter ve ven kapilleri yer yer anastomaz yapar. Bu anastomaz yerleri bir yumağa benzer, madde geçişleri buralarda olur. Arter kapilleri kalpten büyük arterlere pompalanan oksijen ve besin maddelerinden zengin kanın, hücreler arası sıvıya taşınmasını sağlar. Ven kapilleri ise hücrelerdeki atık maddeleri ve karbondioksitin alınmasını sağlar.


Kan Basıncı (Tansiyon)

       Dolaşım sisteminin işlevlerinden biri de damarlar içinde belli hızda ve sürekli olarak kan akımını sağlamaktır. Kalbin her sistolünde, arterlere pompalanan kan, damar yüzeyine bir basınç uygular. Kalp ventriküllerinin sistolü sonucu, kanın arter duvarlarına yaptığı basınca sistolik kan basıncı (büyük tansiyon) denir. Kalbin ventriküllerinin diastolü sırasında arter duvarlarında oluşan direnç basıncına ise diastolik kan basıncı (küçük tansiyon) denir.
       Kan basıncı, cıva basıncına göre belirlenen standart birim ile tespit edilir. Normal bir erişkin insanda sistolik basınç ortalama 120 mmHg, diastolik basınç 80 mmHg olarak bilinir. İnsan organizmasının ihtiyacına göre kan akış hızı değişebilir. İhtiyaca göre oluşan bu değişikliği otonom sinir sistemi düzenler, böylece vücudun ortalama kan basıncı düzenlenmiş olur.

Nabız

       Sistol esnasında, kalbin sol ventrikülünden aortta atılan kanın oluşturduğu basınç arter duvarında dalgalanmalara yol açar. Basıncın etkisiyle arterlerde oluşan dalgalanmalara nabız denir. Bir dakikalık süre içinde kalbin kasılmasıyla atılan kanın arter duvarına yaptığı basıncın sayısına nabız sayısı denir. 

        Nabız sayısı normal insanda 60-80/dk. arasındadır. Nabız, kalbin bir dakikalık süre içerisinde arterlere kaç defa kan pompalandığının ve pompalama işleminin ritmik olup olmadığının göstergesidir. Nabız genellikle arteria radialisten (el bileğinden) alınır.